イネ科  Poaceae
分類 被子植物(angiosperm)-単子葉類(Monocots) -ツユクサ類(Commelinids)-イネ目(Poales)
分布 世界中に約700属11000種が分布し、日本には約100属280種が自生する。
特徴 1年草又は多年草の草本、又は高い木質のタケ類(木本)。花茎(稈 culm)は節で繋がり、中空又は中実。枝は節から1本出て、葉鞘と2竜骨のある前出葉(prophyll)に包まれ、しばしば竹類では束生する。葉は2列に互生し、葉身、葉鞘、葉/葉鞘の接合点の表面に直立する付属体(葉舌ligule)に分化する。葉鞘(sheath)は稈の節の周りにつき、基部まで裂け、又はまれに縁が完全又は一部、融合して筒状になり、竹類では縮小した葉身(稈鞘culm sheath)となる。葉身は普通、長く、狭く、平坦、しかし、内巻きで糸状~卵形まで変化し、葉脈は平行、ときに交差接続する細脈がある(特に竹類)。葉舌は膜質又は毛状。花序は頂生又は腋生、広がった又は縮小した又は穂状のような円錐花序、あるいは緩い複合花序~長い花序軸のある穂状のような総状花序、あるいは掌状、双状、あるいは単生花になる。腋生の花序はしばしば多く、小仏炎苞(spatheole= 特殊化した葉身の無い葉鞘)の腋につき、葉の多い複合の円錐花序になる。小穂(spikelet)は竹類ではしばしば複合の集団になる。小穂は細い軸(花序軸=花軸rachis)に沿って並んだ2列生の苞がある。典型的には2個の最下の苞(苞頴 glume)は空で、1個~多数の小花を抱く。苞頴は竹類に付属する苞とほとんど変わりない。小花は1個の小さな花を包む2個の向かい合った苞がある。外側の苞(護頴=外花穎lemma)は普通、2竜骨があり、内側の苞(内頴=内花頴 palea)を取り囲む。しばしば、小花の基部は小軸との接合部分に太く伸びた突起をもつ(カルスcallus = 突起、癒合組織)。護頴は先や背部に剛毛をもつ(芒 awn)。苞頴もときに芒をもつ。花は両性又は単性。鱗被(lodicule)は花被を象徴する小さな鱗片で、2個まれに3個又は欠く、竹類においては3個~多数、透明又は肉質。雄しべは3個、まれに1、2、6個又は竹類ではそれ以上。子房下生。花糸は毛状。葯は多方向。子房は1室。花柱は(1)2(まれに 3)個、分離又は基部で1つに結合し、頂端の柱頭には羽毛があり、小花の横や上から突き出る。果実は通常、乾いた非裂開性の穎果、種子に固く粘着した薄い果皮があり、果皮がまれに分離し、ある種の竹類では肉質。胚は小さいか又は大きい。へそは点状~線形。
 亜科(subfamily)、連(tribe)の分類は諸説ある。12亜科とする説にまとまりつつある。アノモクロア亜科(Anomochlooideae)、ファロア亜科(Pharoideae)、プエリア亜科(Puelioideae)、タケ亜科(Bambusoideae)、エールハルタ亜科(Ehrhartoideae)=イネ亜科(Oryzoideae)、イチゴツナギ亜科(Pooideae)、マツバシバ亜科(Aristidoidea)、ダンチク亜科(Arundinoideae)、ラッパグサ亜科(Centothecoideae)、ヒゲシバ亜科(Chloridoideae)、ダントニア亜科(Danthonioideae)、キビ亜科(Panicoideae)。その他、ミクライラ亜科(Micrairoideae)を認めて13亜科とする説もある。
栽培 イネ、コムギ、トウモロコシなどのイネ科の栽培植物である穀物が人類の食を支えている。
アイアシ属 アイアシ Phacelurus latifolius (Steud.) Ohwi
アシボソ属 アシボソ Microstegium vimineum (Trin.) A. Camus.
ササガヤ Microstegium japonicum (Miq.) Koidz.
ヒメアシボソ Microstegium vimineum (Trin.) A. Camus. form. willdenowianum (Nees) Osada
アゼガヤ属 アゼガヤ Leptochloa chinensis (L.) Nees.
アブラススキ属 アブラススキ Eccoilopus cotulifer (Thunb.)A.Camus.
アワガエリ属 オオアワガエリ Phleum pratense L.
イチゴツナギ属 アオスズメノカタビラ Poa annua L. subsp. annua
イチゴツナギ Poa sphondylodes Trin.
オオイチゴツナギ Poa nipponica Koidz.
オオスズメノカタビラ Poa trivialis L.
スズメノカタビラ Poa annua L.
ミゾイチゴツナギ Poa acroleuca Steudel.
イヌビエ属 イヌビエ Echinochloa crus-galli (L.) P.Beauv. var. crus-galli
ケイヌビエ Echinochloa crus-galli (L.) Beauv. var. caudata (Willd.) Honda
タイヌビエ Echinochloa oryzicola Vasing.
ヒメイヌビエ Echinochloa crus-galli (L.) P.Beauv. var. praticola Ohwi
ヒメタイヌビエ Echinochloa crus-galli (L.) P.Beauv. var. formosensis Ohwi
ウシクサ属 メリケンカルカヤ Andropogon virginicus L.
ウシノケグサ属 オオウシノケグサ Festuca rubra L.
オニウシノケグサ Festuca arundinacea Sch.
トボシガラ Festuca parvigluma Steud.
ヒロハウシノケグサ Festuca pratensis Huds.
ウシノシッペイ属 ウシノシッペイ Hemarthria sibirica (Gandog.) Ohwi
ウラハグサ属 ウラハグサ Hakonechloa macra (Munro ex S.Moore) Makino ex Honda
ウンヌケ属 ウンヌケ Eulalia speciosa (Debeaux) Kuntze
ウンヌケモドキ Eulalia quadrinervis (Hack.) Kuntze
エノコログサ属 アキノエノコログサ Setaria faberi R. Herrm.
エノコログサ Setaria viridis (L.) P. Beauv. var. viridis
オオエノコログサ Setaria pycnocoma (Steud.) Henrard ex Nakai
キンエノコロ Setaria pumila (Poir.) Roem. et J.A. Schult. subsp. pumila
コツブキンエノコロ Setaria pumila (Poir.) Roem. et J.A. Schult. subsp. pallidefusca Schumach.
ハマエノコロ Setaria viridis (L.)Beauv. var. pachystachys (Franch. et Savat.) Makino et Nemoto
ムラサキエノコログサ Setaria viridis Beauv. form. misera Honda
エゾムギ属 アオカモジグサ Elymus racemifer (Steud.) Tzvelev
カモジグサ Elymus tsukushiensis Honda var. transiens (Hack.) Osada
オオアブラススキ属 オオアブラススキ Spodiopogon sibiricus Trin.
オオムギ属  オオムギ Hordeum vulgare L.
オオムギクサ Hordeum murinum L. subsp. leporinum (Link) Arcang.
オガルカヤ属 オガルカヤ Cymbopogon tortilis (Presl) Hitchc. var. goeringii (Steud. ) Hand.-Mazz.
オニササガヤ属 シラゲオニササガヤ Dichanthium sericeum (R.Br.) A.Camus
オヒシバ属 オヒシバ Eleusine indica (L.) Gaertn.
カニツリグサ属 カニツリグサ Trisetum bifidum (Thunb.) Ohwi
カモガヤ属 カモガヤ Dactylis glomerata L.
カモノハシ属 ケカモノハシ Ischaemum anthephoroides (Steud.) Miq.
タイワンカモノハシ Ischaemum aristatum L. var. aristatum
カラスムギ属 カラスムギ Avena fatua L.
マカラスムギ Avena sativa L.
カリマタガヤ属 カリマタガヤ Dimeria ornithopoda Trin.
キビ属 オオクサキビ Panicum dichotomiflorum Michx.
ヌカキビ Panicum bisulcatum Thunb.
ギョウギシバ属 ギョウギシバ Cynodon dactylon (L.) Pers.
クサヨシ属 カナリークサヨシ Phalaris canariensis L.
クサヨシ Phalaris arundinacea L.
コバンソウ属 コバンソウ Briza maxima L.
ヒメコバンソウ Briza minor L.
コブナグサ属 コブナグサ Arthraxon hispidus (Thunb.) Makino
コメガヤ属 コメガヤ Melica nutans L.
コメススキ属 コメススキ Deschampsia flexuosa (L.) Trin.
ササクサ属 ササクサ Lophatherum gracile Brongn.
サトウキビ属 ヨシススキ Saccharum arundinaceum Retz.
サヤヌカグサ属  エゾノサヤヌカグサ Leersia oryzoides (L.) Sw.
サヤヌカグサ Leersia sayanuka Ohwi
シバ属  オニシバ Zoysia macrostachya Fr. et Savat.
シバ Zoysia japonica Steud.
ジュズダマ属 ジュズダマ Coix lacryma-jobi L.
シラゲガヤ属 シラゲガヤ Holcus lanatus L.
ニセシラゲガヤ Holcus molis L.
シロガネヨシ属 シロガネヨシ Cortaderia selloana Asch. et Graebn.
ススキ属 オギ Miscanthus sacchariflorus (Maxim.) Benth.
カリヤス Miscanthus tinctorius (Steud.) Hack.
ススキ Miscanthus sinensis Anderss.
タカノハススキ Miscanthus sinensis Anderss. 'Zebrinus'
トキワススキ Miscanthus floridulus (Labill.) Warb. ex K. Schum. et Lauterb.
ハチジョウススキ Miscanthus condensatus Hack.
スズメガヤ属 カゼクサ Eragrostis ferruginea (Thunb.) Beauv.
コスズメガヤ Eragrostis minor Host
シナダレスズメガヤ Eragrostis curvula (Schrad.) Nees
スズメガヤ Eragrostis cilianensis (All.) Link ex Vignolo
ニワホコリ Eragrostis multicaulis Steud.
スズメノチャヒキ属 イヌムギ Bromus catharticus Vahl.
キツネガヤ Bromus remotiflorus (Steud.) Ohwi
スズメノチャヒキ Bromus japonicus Thunb.
ヒゲナガスズメノチャヒキ Bromus rigidus Roth.
ヤクナガイヌムギ Bromus carinatus Hook. et Arn.
スズメノテッポウ属 スズメノテッポウ Alopecurus aequalis Sobol var. amurensis(Komar.)Ohwi
セトガヤ Alopecurus japonicus Steud.
スズメノヒエ属 アメリカスズメノヒエ Paspalum notatum Flugge
キシュウスズメノヒエ Paspalum distichum L.
シマスズメノヒエ Paspalum dilatatum Poir.
スズメノヒエ Paspalum thunbergii Kunth. ex Steud.
タチスズメノヒエ Paspalum urvillei Steud.
ダツノツメガヤ属 ダツノツメガヤ Dactyloctenium aegyptium (L.) Willd.
ダンチク属 ダンチク Arundo donax L.
チガヤ属 チガヤ Imperata cylindrica (L.) Raeusch. var. koenigii (Retz.) Pilg.
チカラシバ属 アオチカラシバ Pennisetum alopeculoides (L.) Spreng. f. viridescens (Miq.) Ohwi
チカラシバ Pennisetum alopeculoides (L.) Spreng.
チゴザサ属 チゴザサ Isachne globosa (Thunb.) O. Kuntze
ハイチゴザサ Isachne nipponensis Ohwi
チヂミザサ属 ケチヂミザサ Oplismenus undulatifolius(Ard.) Roemer et Schultes var. undulatifolius(Stend.) Koidz.
コチヂミザサ Oplismenus undulatifolius (Ard.) Roemer et Schultes var. japonicus (Stend.) Koidz.
ドクムギ属 ボウムギ Lolium rigidum Gaud.
ホソムギ Lolium perenne L.
ネズミホソムギ Lolium ×hybridum Hausskn.
ネズミムギ Lolium multiflorum Lam.
ドジョウツナギ属 セイヨウウキガヤ Glyceria occidentalis (Piper) J.C.Nelson
ドジョウツナギ Glyceria ischyroneura Steud..
ミヤマドジョウツナギ Glyceria alnasteretum Komar.
トダシバ属 ケトダシバ Arundinella hirta (Thunb.) C.Tanaka var. hirta
トダシバ Arundinella hirta (Thunb.) C.Tanaka
ナギナタガヤ属 ナギナタガヤ Vulpia myuros(L.) C.C.Gmel.
ヌカススキ属 ヌカススキ Aira caryophyllea L.
ハナヌカススキ Aira elegantissima Schur
ヌカボ属 
(コヌカグサ属) 
コヌカグサ Agrostis gigantea Roth.
ナンカイヌカボ Agrostis avenacea J.F.Gmel.
ヌカボ Agrostis clavata Trin. subsp. matsumurae (Hack. ex Honda) Tateoka
バケヌカボ Agrostis x fouilladei P.Fourn.
ヒメコヌカグサ Agrostis valvata Steud.
ヤマヌカボ Agrostis clavata Trin. subsp. clavata
ヌマガヤ属 ヌマガヤ Moliniopsis japonica (Hack.) Hayata
ヌメリグサ属 ヌメリグサ Sacciolepis indica (L.) Chase var. oryzetorum(Makino) Ohwi
ハイヌメリ Sacciolepis indica (L.) Chase var. indica
ネズミガヤ属 オオネズミガヤ Muhlenbergia huegelii Trin.
ネズミガヤ Muhlenbergia japonica Steud.
ネズミノオ属 ネズミノオ Sporobolus fertilis (Steud.) WD Clayton
ムラサキネズミノオ Sporobolus fertilis (Steud.) W. Clayton var. purpureo-suffusus (Ohwi)Ohwi
ノガリヤス属 ノガリヤス Calamagrostis brachytricha Steud.
ヒメノガリヤス Calamagrostis hakonensis Fr. et Sav.
ヤマアワ Calamagrostis epigeios (L.) Roth.
ハリノホ属 ハリノホ Hainardia cylindrica (Willd.) Greuter
ハルガヤ属 ハルガヤ Anthoxanthum odoratum L.
ヒエガエリ属  ハマヒエガエリ Polypogon monspeliensis (L.) Desf.
ヒエガエリ Polypogon fugax Steud.
ヒメアブラススキ属 ヒメアブラススキ Capillipedium parviflorum (R.Br.) Stapf.
マコモ属 マコモ Zizania latifolia (Griseb.) Turcz. ex Stapf
ミノゴメ属 カズノコグサ Beckmannia syzigachne (Steud.)Fernald
メガルカヤ属 メガルカヤ Themeda triandra Forssk.
メヒシバ属 アキメヒシバ Digitaria violascens Link.
コメヒシバ Digitaria radicosa (J.Presl) Miq.
メヒシバ Digitaria ciliaris (Retz.) Koeler
モロコシ属  セイバンモロコシ Sorghum halepense (L.) Pers.
ヒメモロコシ Sorghum halepense (L.) Pers. form. muticum (Hack.) C.E.Hubb.
ヨシ属 セイコノヨシ Phragmites karka (Retz.) Trinius
ツルヨシ Phragmites japonicus Steud.
ヨシ Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.
タケ亜科 ササ属 スズタケ Sasa borealis (Hack.) Makino et Shibata
ミカワザサ Sasa pubiculmis Makino subsp. sugimotoi (Nakai) Sad.Suzuki
ミヤコザサ Sasa nipponica Makino et Shibata.
トウチク属 トウチク Sinobambusa tootsik (Makino) Makino ex Nakai
ホウライチク属 ホウライチク Bambusa multiplex (Lour.) Raeusch. ex Schult. et Schult.f.
マダケ属 クロチク Phyllostachys nigra (Lodd. ex Loud.) Munro var. nigra
ハチク Phyllostachys nigra (Lodd. ex Loud.) Munro var. henonis (Bean ex Mitford) Stapf ex Rendle
ホテイチク Phyllostachys aurea Carriere ex A. et C.Riviere
マダケ Phyllostachys bambusoides Siebold et Zucc.
モウソウチク Phyllostachys edulis (Carriere) Houz.
メダケ属 ネザサ Pleioblastus chino (Franch. et Savat.)Makino var. viridis S.Suzuki
メダケ Pleioblastus simonii (Carrière) Nakai
ヤダケ属 ヤダケ Pseudosasa japonica Makino
TOP Back